Pojawiające się nagle reklamy, które zasłaniają ekran, przekierowują na podejrzane strony lub wyświetlają się w najmniej oczekiwanych momentach, mogą być wynikiem działania adware – złośliwego oprogramowania, które nie tylko irytuje użytkowników, ale także może wpłynąć na wydajność systemu. Czym jest adware, jak go rozpoznać oraz jakie kroki podjąć, by pozbyć się tego niechcianego oprogramowania?
Co to jest adware
Jest to rodzaj złośliwego oprogramowania zaprojektowanego w celu wyświetlania niechcianych reklam w sposób uciążliwy i inwazyjny, często w formie wyskakujących okienek, banerów lub innych elementów reklamowych. Skąd na komputerach bierze się adware? Program ten jest zwykle instalowany potajemnie, bez wiedzy użytkownika, działa w tle, zakłócając normalne korzystanie z internetu oraz obniżając wydajność systemu. Adware może monitorować aktywność użytkownika w sieci, zbierać dane o odwiedzanych stronach internetowych, wyszukiwaniach oraz interakcjach z treściami online, a następnie na tej podstawie dostosowywać wyświetlane reklamy, czyniąc je bardziej spersonalizowanymi i trudniejszymi do zignorowania.
Mechanizm działania adware obejmuje również techniki, takie jak dołączanie się do innych, legalnych aplikacji lub udawanie aplikacji użytkowych, by oszukać użytkownika i zainstalować oprogramowanie bez jego zgody. Adware może być dołączane do pakietów instalacyjnych innych programów, często przy użyciu niewielkich, niepozornych komponentów, które są trudne do wykrycia. W konsekwencji, nawet jeśli użytkownik pobiera zaufane oprogramowanie, może nieświadomie zaakceptować instalację adware.
Jaki jest cel adware
Podstawowym celem oprogramowania adware jest generowanie przychodów dla jego twórców poprzez wyświetlanie reklam. Monetyzacja odbywa się na podstawie kliknięć użytkowników lub liczby wyświetleń reklam, które są rejestrowane i analizowane. Oprogramowanie to często implementuje mechanizmy śledzące, monitorujące aktywność użytkownika w sieci. Zbierane dane obejmują historię przeglądania, zapytania wyszukiwania, lokalizację, identyfikatory urządzenia oraz interakcje z reklamami. Informacje te mogą być wykorzystywane do personalizacji treści reklamowych lub sprzedawane podmiotom trzecim. Jednak w bardziej inwazyjnych scenariuszach dane te mogą trafić w ręce cyberprzestępców lub organizacji stosujących agresywne techniki marketingowe, co prowadzi do natarczywego bombardowania użytkownika reklamami, phishingiem i przekierowaniami na zainfekowane strony. W skrajnych przypadkach adware może sprzedawać dane użytkownika do podmiotów prowadzących kampanie oszustw internetowych, co zwiększa ryzyko kradzieży tożsamości, oszustw finansowych lub innych działań naruszających prywatność.
Co stanie się po kliknięciu w adware
Po kliknięciu w reklamę generowaną przez adware użytkownik może zostać automatycznie przekierowany na dowolny serwis internetowy, w tym również na np. spreparowaną stronę internetową, która podszywa się pod legalny adres. Strona ta może nakłaniać do podania danych logowania, numerów kart płatniczych lub pobrania rzekomo niezbędnego oprogramowania. Niektóre reklamy mogą zawierać osadzone skrypty wykorzystujące exploity przeglądarkowe, które po kliknięciu inicjują proces pobierania i instalacji innego szkodliwego oprogramowania bez konieczności dalszej interakcji użytkownika. Dodatkowo, kliknięcie w reklamy adware może skutkować modyfikacją ustawień przeglądarki, takich jak zmiana strony startowej, domyślnej wyszukiwarki oraz instalacja nieautoryzowanych rozszerzeń. Takie zmiany mogą nie tylko utrudniać korzystanie z Internetu, ale również prowadzić do dalszego przekierowywania użytkownika na niepożądane strony, zwiększając ryzyko kolejnych infekcji i eskalacji zagrożeń bezpieczeństwa.
Jak usunąć adware
Jeśli Twoje urządzenie zaczyna działać wolniej, a przeglądarka wyświetla podejrzane reklamy, może to wskazywać na infekcję adware. W takim przypadku pierwszym krokiem jest wykonanie kopii zapasowej kluczowych danych, aby zabezpieczyć je przed potencjalną utratą w wyniku dalszych działań. Następnie należy przeszukać system pod kątem zainstalowanych aplikacji, które mogą być odpowiedzialne za wprowadzenie złośliwego oprogramowania.
Jeżeli ręczne usuwanie adware okaże się niewystarczające, rekomendowane jest skorzystanie z profesjonalnego oprogramowania zabezpieczającego, które zapewnia dokładne skanowanie systemu i wykrywa wszelkie formy złośliwego oprogramowania. Po skutecznej eliminacji adware warto przeprowadzić zmianę haseł do wszystkich istotnych kont online (np. e-mail, media społecznościowe, serwisy zakupowe), aby zminimalizować ryzyko dalszych problemów związanych z kradzieżą danych lub nieautoryzowanym dostępem.
Przykłady adware
Nie wszystkie programy typu adware są szkodliwe i nielegalne. Wiele z nich działa zgodnie z prawem, pełniąc rolę modelu finansowego dla darmowego oprogramowania – użytkownik może korzystać z aplikacji bez opłat, w zamian oglądając reklamy. Przykładem legalnego adware są darmowe aplikacje mobilne wyświetlające reklamy w ramach bezpłatnego korzystania z oprogramowania. Jeśli chodzi jednak o nielegalne adware, mogą być to między innymi:
- Pop-upy – wyskakujące okna reklamowe, często przekierowując na niebezpieczne strony.
- Browser hijacers – zmieniają stronę główną, wyszukiwarkę i instalują niechciane rozszerzenia.
- Adware mobilne – infekuje aplikacje na Androida/iOS, wyświetlając reklamy nawet poza aplikacją.
Licencje związane z Adware – na co zwrócić uwagę
Wielu użytkowników nie zdaje sobie sprawy, że instalując darmowe oprogramowanie, mogą nieświadomie zaakceptować obecność adware. Dlaczego? Ponieważ wiele tego typu programów działa na podstawie licencji typu „freemium” lub ad-supported software – czyli wersji darmowej, utrzymywanej z wyświetlanych reklam.
Tego rodzaju licencje często zawierają zapisy, które legalizują zbieranie danych o użytkowniku, jego zachowaniach w sieci, a nawet lokalizacji. Co więcej, adware bywa „doklejane” do instalatorów innych aplikacji – a zgoda na jego działanie bywa ukryta w treści regulaminu, który większość z nas akceptuje bez czytania. Dlatego zawsze warto:
- Uważnie czytać warunki licencyjne przed instalacją jakiegokolwiek programu.
- Korzystać z opcji instalacji „zaawansowanej” lub „niestandardowej”, która pozwala odznaczyć niechciane dodatki.
- Wybierać oprogramowanie od sprawdzonych dostawców, najlepiej open-source lub płatne wersje bez reklam.
Czy licencja typu adware jest legalna – co z RODO
Choć adware samo w sobie nie jest nielegalne, jego działanie może budzić poważne wątpliwości prawne – zwłaszcza w kontekście RODO (Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych). Jeśli program zbiera dane osobowe użytkownika (np. adres IP, historię przeglądania, lokalizację), powinien spełniać określone wymogi prawne – przede wszystkim uzyskać świadomą i jednoznaczną zgodę na przetwarzanie tych danych.
W praktyce bywa różnie. Niektóre aplikacje adware ukrywają informacje o zbieraniu danych w nieczytelnym regulaminie, a użytkownik nie zawsze ma realną możliwość ich odrzucenia. To może być niezgodne z RODO, które jasno wymaga przejrzystości, ograniczenia celu i minimalizacji danych.
Historia adware
Adware rozwijało się równolegle z rozwojem internetu. Początkowo klasyfikowane jako spyware, z biegiem czasu zaczęło być rozróżniane od bardziej szkodliwego oprogramowania, tworząc odrębne kategorie zagrożeń. W początkach XXI wieku pojawiły się pierwsze narzędzia blokujące reklamy, takie jak wtyczka Adblock, które umożliwiały użytkownikom kontrolowanie wyświetlanych treści reklamowych. Wzrost popularności Internetu i marketingu internetowego sprzyjały jednak rozwojowi adware, które stało się powszechną metodą monetyzacji aplikacji i usług online. Choć niektóre formy adware były uznawane za legalne, z czasem zaczęły pojawiać się coraz bardziej inwazyjne wersje, które nie tylko wyświetlały reklamy, ale także mogły instalować dodatkowe złośliwe oprogramowanie.
Jak się chronić przed adware
Aby skutecznie chronić się przed adware, istotne jest pobieranie oprogramowania wyłącznie z zaufanych źródeł. Należy unikać stron oferujących darmowe wersje płatnych programów, ponieważ często zawierają one złośliwe dodatki. Przed instalacją jakiejkolwiek aplikacji warto dokładnie zapoznać się z regulaminem i polityką prywatności, aby sprawdzić, czy nie zawiera zapisów dotyczących wyświetlania reklam lub śledzenia aktywności użytkownika. Ważnym elementem ochrony jest również ostrożność podczas przeglądania internetu. Klikanie w podejrzane reklamy i wyskakujące okna, często prowadzi do pobrania złośliwego oprogramowania. Dodatkową warstwę ochrony zapewnia korzystanie z renomowanego oprogramowania antywirusowego i antymalware. Zachowanie czujności i stosowanie odpowiednich środków ostrożności pozwoli skutecznie zminimalizować ryzyko związane z adware i zapewni bezpieczeństwo podczas korzystania z Internetu.
